اختلال بیش فعالی در کودکان

معمولا همه‌ی ما دست کم یک کودک بیش‌فعال را در خانواده یا اقوام خود سراغ داریم. این کودکان بسیار باهوش و با استعداد هستند ولی با این وجود، در زندگی تحصیلی و شغلی موفق نمی‌شوند، زیرا نمی‌توانند بر چیزی تمرکز کنند و انرژی و استعدادهای سرشار خود را در جهتی درست به‌کار بگیرند. خوشبختانه این مسئله قابل کنترل است و اگر والدین بدانند که چگونه با فرزندِ بیش‌فعال خود برخورد کنند، می‌توانند انرژی و استعدادهای او را به مسیر درست هدایت کرده و زمینه‌ی موفقیت‌های او در آینده را فراهم کنند. در این مقاله، ابتدا به تعریف بیش‌فعالی در کودکان پرداخته و سپس راهکارهایی را برای مواجهه با این مشکل، بیان می‌کنیم.

نشانه‌های بیش‌فعالی، مواردی مانند مشکل در سازماندهیِ وظایف، پرت شدن حواس، اجتناب از انجام کارهای سختی که نیاز به تلاش دارند، ناتوانی در حفظ توجه به یک کار و مشکل در دنبال کردن یک کار تا انتها است. بیش‌فعالی، با بی‌قراری، بیش از حد صحبت کردن، و ناآرامی در کودک، خود را نشان می‌دهد. اصلی‌ترین علامتِ آن، وجود الگوی مداومی است که در عملکرد یا رشد کودک، اختلال ایجاد می‌کند.

معمولا نشانه‌های بیش‌فعالی، در دو یا چند حوزه از زندگی فرد مشاهده می‌شوند: یعنی خانه، محلِ کار، مدرسه و روابط اجتماعی. شیوه‌ی بروز و میزانِ نشانه‌های بیش‌فعالی، باید به صورتی باشد که با میزانِ رشدی که از کودک انتظار داریم، در تضاد باشد. یعنی کودک باید به میزان قابل توجهی، در مقایسه با همسالانِ خود، بیش‌فعال‌تر باشد.

علامت‌های بیش‌فعالی، باید قبل از سن ۱۲ سالگی مشاهده شوند. در ویرایش چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV)، گفته شده است این علائم باید قبل از ۷ سالگی مشاهده شوند. ولی در حال حاضر، سن ۷ سالگی به عنوان معیاری قابل قبول در نظر گرفته می‌شود، زیرا اغلبِ بزرگسالان، به سختی گذشته را به خاطر می‌آورند و تعیینِ سن دقیق شروع بیش‌فعالی در کودک، دشوار است. در واقع، معمولا علائم دوران کودکی که بزرگسالان به یاد می‌آورند، قابل اعتماد نیست. بنابراین، در ویرایش پنجم این راهنما، راه گریزی برای تعیینِ سن قطعی شروعِ بیش‌فعالی، اضافه شده است.

نشانه‌های بیش‌فعالی

• بیشترِ اوقات، کودک دست و پاهایش را تکان می‌دهد و بر روی صندلی، پیچ و تاب می‌خورد.
• بیشترِ اوقات، در کلاس درس یا مکان‌های دیگری که باید روی صندلی بنشیند، از جای خود بلند می‌شود.
• بیشترِ اوقات، به طور افراطی در اطراف می‌دود، یا از هر چیزی بالا می‌رود، در صورتی که نباید این کارها را انجام دهد (این مورد در نوجوانان و بزرگسالان، به وجودِ احساس بی‌قراری محدود می‌شود).
• بیشترِ اوقات، نمی‌تواند بی‌سر و صدا در بازی‌ها یا فعالیت‌های فراغتی شرکت کند.
• بیشترِ اوقات، «در حالِ حرکت» است یا طوری رفتار می‌کند که انگار «توسط یک موتور رانده می‌شود».
• بیشترِ اوقات، بیش از حد صحبت می‌کند.

این نشانه‌ها باید حداقل، به مدتِ ۶ ماه ادامه داشته باشند و در دوران کودکی، یعنی در سن ۱۲ سالگی یا قبل از آن، مشاهده شوند. به علاوه، این نشانه‌ها باید دست‌کم در دو محیطِ مجزا (مثلا در مدرسه و در خانه) مشاهده شوند و موجب اختلال قابل‌توجهی در عملکرد یا روابط اجتماعی، تحصیلی یا شغلیِ کودک شوند.

نکات تربیتی در مورد کودکان بیش‌فعال

زندگی با کودک بیش‌فعال، خسته‌کننده و طاقت‌فرسا است، ولی والدین می‌توانند نشانه‌های آن را کنترل کرده و کاهش دهند. شما می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا بر چالش‌های روزمره غلبه کند، انرژی او را به حوزه‌های مثبت هدایت کنید و آرامش بیشتری را به خانواده‌ بیاورید. هر چه برخورد شما با مشکل کودک، زودتر و ادامه‌دارتر باشد، احتمال موفقیت کودک در زندگی نیز بیشتر خواهد بود.

در کمک به کودک بیش‌فعال، چه چیزهایی را باید بدانید؟

معمولا کودکان بیش‌فعال، کمبودهایی در عملکردهای اجرایی دارند، یعنی از تواناییِ فکر کردن و برنامه ریزی‌کردن از قبل، سازماندهی کردن، کنترل انگیزه‌ها و تکانه‌های ناگهانی و تا انتها انجام دادنِ کارها، برخوردار نیستند. شما باید به عنوان مجری، کنترل را در دست بگیرید و زمانی که فرزندتان، به تدریج مهارت‌های اجرایی را یاد می‌گیرد، راهنمایی‌های بیشتری را به او ارائه بدهید.

درست است که علائمِ بیش‌فعالی، گاهی موجب عصبانیت شما می‌شود، ولی به یاد داشته باشید که کودک بیش‌فعالی که به حرف‌های شما گوش نمی‌دهد یا شما را آزار می‌دهد یا پیش دیگران شرمنده می‌کند، این کارها را عمدا انجام نمی‌دهد. کودکانِ بیش‌فعال می‌خواهند آرام بنشینند، اتاق‌شان را مرتب کنند و هر چه والدین به آنها می‌گویند انجام دهند، ولی نمی‌دانند چطور باید این کارها را انجام دهند.

بیش‌فعالی و خانواده

پیش از هر چیز، باید تاثیر علائمِ کودک بیش‌فعال، بر روی کل خانواده را بدانید. کودکان بیش‌فعال، رفتارهایی را از خود نشان می‌دهند که می‌تواند زندگیِ کل خانواده را مختل کند:

• آنها معمولا دستورات والدین را «نمی‌شنوند» و بنابراین از آنها اطاعت نمی‌کنند.
• آنها معمولا آشفته و بی‌نظم هستند و به راحتی حواس‌شان پرت می‌شود و در انجامِ کارها، سایر اعضای خانواده را منتظر نگاه می‌دارند.
• آنها کارها را شروع می‌کنند ولی فراموش می‌کنند تا انتها انجام دهند، چه رسد به اینکه پس از انجام آن، همه جا را مرتب کنند.
• ممکن است که قبل از فکر کردن حرف بزنند و چیزهایی بگویند که دور از نزاکت یا خجالت‌آور باشد.
• معمولا به رخت‌خواب بردن و خواباندنِ آنها دشوار است.
• ممکن است که در اطراف خانه بدوند و حتی کارهایی انجام دهند که خود را در معرض خطر فیزیکی قرار دهند.

اثر بیش‌فعالیِ کودک بر خواهر و برادر

به دلیل این رفتارها، خواهران و برادران کودکان بیش‌فعال، با چالش‌های زیر مواجه می‌شوند:

• در بیشترِ موارد، به نیازهای آنها کمتر از نیازهای کودکانِ بیش‌فعال توجه می‌شود.
• ممکن است زمانی که مرتکب اشتباهی می‌شوند، با شدت بیشتری با آنها برخورد شود و موفقیت‌های‌شان، کمتر مورد توجه قرار گیرد یا عادی و بدیهی تلقی می‌شود.
• ممکن است از آنها خواسته شود تا دستیار پدر و مادر باشند و زمانی که از خواهر یا برادر بیش‌فعالی که تحت نظارت آنهاست، رفتار اشتباهی سر می‌زند، والدین، آنها را سرزنش کنند.
• در نتیجه، ممکن است که علاقه‌ی این کودکان نسبت به خواهر یا برادر بیش‌فعال خود، آمیخته با حس حسادت و رنجش باشد.

اثر بیش‌فعالی کودک بر والدین

داشتنِ کودک بیش‌فعال، به شیوه‌های گوناگونی، بر والدین نیز تاثیر می‌گذارد:

• ممکن است برآورده کردنِ خواسته‌های کودکِ بیش‌فعال، از نظر فیزیکی طاقت‌فرسا باشد.
• ممکن است کنترل و نظارت بر فعالیت‌ها و اعمال کودک، از نظر روانی طاقت‌فرسا باشد.
• ناتوانی کودک در «گوش دادن» به دیگران، آزاردهنده است.
• رفتارهای کودک و آگاهی شما از نتایج آن رفتارها، می‌تواند شما را مضطرب و پریشان کند.
• اگر میانِ اخلاق و خصوصیات شما و کودکِ بیش‌فعال‌تان، تفاوت‌های اساسی وجود داشته باشد، پذیرش رفتارهای کودک، برای شما دشوارتر می‌شود.
• گاهی ناتوانی در کنترل کودک، موجبِ خشمگین شدن شما می‌شود، و پس از آن به دلیل خشمگین شدن از کودک، احساسِ گناه می‌کنید.

برای رویارویی با چالش‌های موجود در تربیت کودک بیش‌فعال، باید ترکیبی از دلسوزی و ثبات داشته باشید. زندگی در خانه‌ای که در آن عشق و نظم وجود دارد، بهترین چیز برای کودک یا نوجوانی است که یاد می‌گیرد چگونه بیش‌فعالیِ خود را کنترل کند.

نکته‌ی تربیتی شماره‌ی ۱ در برخورد با کودکِ بیش‌فعال: خودتان مثبت و سالم باشید

شما به عنوان پدر یا مادر، زمینه را برای سلامتِ عاطفی و فیزیکی فرزند‌تان فراهم می‌کنید. شما بر عوامل زیادی کنترل دارید که می‌توانند تاثیر مثبتی بر اختلال موجود در کودک‌تان داشته باشند.

قدرت نگرشِ مثبت

بهترین دارایی شما در کمک به فرزند بیش‌فعال‌تان، داشتنِ نگرش مثبت و عقل سلیم است. وقتی شما آرام و متمرکز هستید، می‌توانید ارتباط بهتری با کودک‌تان برقرار کنید و کمک کنید تا او نیز آرام و متمرکز شود.

• از دید دیگری به مسائل نگاه کنید. به یاد داشته باشید که رفتار فرزند شما، ناشی از وجودِ یک اختلال است و بیشتر اوقات، عمدی نیست. بر حس شوخ‌طبعی خود تکیه کنید. آنچه امروز شرم‌آور به نظر می‌رسد، ممکن است که ۱۰ سال دیگر، خاطره‌ای خنده‌دار باشد.
• در مسائل کوچک سخت‌گیری نکنید و گاهی سازش کنید. وقتی فرزند شما دو کارِ دیگر را به همراه تکالیف مدرسه‌ی آن روز انجام داده است، انجام ندادنِ یکی از کارهای روزمره، آنقدرها هم مهم نیست. اگر فرد کمال‌گرایی باشید، همیشه ناراضی خواهید بود‌ و انتظارات غیرممکنی از فرزند بیش‌فعال‌تان خواهید داشت.
• به فرزندتان باور داشته باشید. به تمام چیزهای مثبت، ارزشمند و منحصر به فردِ فرزندتان فکر کنید و آنها را به صورت کتبی، فهرست کنید. باور کنید که فرزندتان می‌تواند یاد بگیرد، تغییر کند، رشد کند و موفق شود. فکر کردن در موردِ اعتماد به فرزندتان را، به عادتی روزانه، مانند مسواک زدن یا دم کردنِ چای، تبدیل کنید.

با مراقبت از خود، از فرزندتان هم بهتر مراقبت خواهید کرد

شما الگو و مهم‌ترین منبع قدرت فرزندتان هستید و بسیار مهم است که زندگی سالمی داشته باشید. اگر خسته باشید یا به راحتی صبر و طاقتِ خود را از دست بدهید، از ساختار و حمایتی که با دقت برای کودک بیش‌فعالِ خود ترتیب داده‌اید، غافل می‌شوید.

• مراقب خودتان باشید. درست غذا بخورید، ورزش کنید و برای کاهش استرس، راه‌هایی را پیدا کنید، مثلا شب‌ها دوش بگیرید یا صبح‌ها مدیتیشن انجام دهید. وقتی بیمار می‌شوید، بیماریِ خود را بپذیرید و از دیگران کمک بگیرید.
• به دنبالِ حمایت باشید. یکی از مهم‌ترین چیزهایی که باید در پرورش کودک بیش‌فعال به خاطر داشته باشید، این است که مجبور نیستید تمام کارها را به تنهایی انجام دهید. با پزشک، درمان‌گر و معلم فرزندتان صحبت کنید. به گروه‌های حمایتی سازمان‌یافته برای والدین کودکان بیش‌فعال ملحق شوید. این گروه‌ها برای ارائه و دریافت مشاوره انجمن‌هایی را ایجاد می‌کنند و برای بیرون ریختن احساسات و به اشتراک گذاشتن تجربیات، مکان امنی را مهیا می‌کنند.
• گاهی استراحت کنید. دوستان و خانواده می‌توانند برای نگهداری از فرزند شما فوق‌العاده باشند. ولی ممکن است که با رها کردن کودک‌تان، یا تنها گذاشتن فردِ داوطلب با کودکی بیش‌فعال، احساس گناه کنید. دفعه‌ی بعد پیشنهادِ کمکِ آنها را بپذیرید و صادقانه به آنها بگویید که چگونه باید با فرزند شما رفتار کنند.

حیوانات خانگی، چه کمکی به کودکان بیش‌فعال (و والدین آنها) می‌کنند؟

شاید حس می‌کنید که منزل شما بی‌نظم است و تمایلی نداشته باشید یک حیوان خانگی را نیز به آن اضافه کنید. ولی نگهداری از حیوانات خانگی، مزایای زیادی برای شما و فرزند شما دارد. آنها می‌توانند به شما کمک کنند تا به کودک‌تان مسئولیت‌پذیری را بیاموزید، و موجب شوند گاهی فرزندتان از خانه بیرون برود. آنها می‌توانند شادی و سرگرمی را به خانه بیاورند و کمک کنند که تمام اعضای خانواده، احساسات یا انرژی منفی خود را تخلیه کنند. مطالعات نشان می‌دهند حیوانات خانگی، می‌توانند شما را از افسردگی، استرس و حتی مشکلاتِ پزشکی رها کنند.

نکته‌ی تربیتی شماره‌ی ۲ در برخورد با کودکِ بیش‌فعال: ساختاری را ایجاد کرده و به آن پایبند باشید

اگر وظایف، در الگوها و مکان‌هایی قابل پیش‌بینی رخ دهند، کودکان بیش‌فعال، در انجامِ آن وظایف، موفق‌تر عمل می‌کنند. وظیفه‌ی شما، ایجاد و حفظ ساختار در خانه است، به صورتی که فرزندتان بداند که باید انتظارِ چه چیزی را داشته باشد و شما از او انتظار دارید که چه کاری را انجام دهد.

نکاتی برای کمک به متمرکز و سازمان‌یافته ماندنِ کودکِ بیش‌فعال

• روال ثابتی را دنبال کنید. باید برای هر چیزی، زمان و مکانی را مشخص کنید، تا کودک بیش‌فعال بداند  از او چه انتظاراتی دارید و آن انتظارات را برآورده کند. آدابِ ساده و قابل پیش‌بینی‌ای را برای غذا خوردن، تکالیف مدرسه، بازی کردن و به رختخواب رفتن، تعیین کنید. به فرزندتان بگویید که پیش از رفتن به رختخواب، لباس‌ها را برای صبح روز بعد آماده کند و حتما تمام چیزهایی که او باید به مدرسه ببرد را در مکانی خاص و به صورت آماده برای او قرار دهید.
• از ساعت و زمان‌سنج استفاده کنید. در تمام قسمت‌های خانه، ساعت قرار دهید و ساعتی بزرگ را نیز در  اتاق خواب کودک بگذارید. برای کارهایی که کودک باید انجام دهد (مانند انجام تکالیف خانه یا آماده شدن در هنگام صبح) زمان کافی در نظر بگیرید. برای تکالیفِ خانه یا زمانِ گذار از فعالیتی به فعالیت دیگر، نظیر زمان بین تمام کردن وقت بازی و آماده شدن برای خواب)، از زمان‌سنج استفاده کنید.
• برنامه‌ی زمان‌بندی کودک را ساده کنید. کاهشِ زمان‌های بیکاری، خوب است ولی ممکن است کودک  بیش‌فعالی که مجبور است فعالیت‌های بسیار زیادی را پس از مدرسه انجام دهد، پریشان‌تر و «زخمی‌تر» بشود. باید بر اساس توانایی‌های فردی کودک و توانایی‌های لازم برای انجام آن وظایف، کارهای کودک پس از مدرسه را کاهش بدهید.
• مکان آرامی را فراهم کنید. حتما برای کودک، فضایی آرام و خصوصی را فراهم کنید که متعلق به خود او  باشد. ایوان یا اتاق خواب هم خوب است، البته اگر این مکان‌ها، همان مکان‌هایی نباشند که کودک در زمان استراحت نیز به آنها می‌رود.
• تا جایی که می‌توانید، منظم و سازمان‌یافته باشید. منزل‌تان را به شکلی سازمان‌یافته درآورید. فرزندتان  حتما باید بداند که هر چیز، در جایِ خود قرار دارد. تا جای ممکن، خود شما باید الگوی نظم و ترتیب باشید.

با سرگرم نگاه داشتن کودکان بیش‌فعال، از بروز مشکلات جلوگیری کنید

زمان بیکاری برای کودک بیش‌فعال، می‌تواند موجب بدتر شدن وضعیتِ او و هرج‌و‌مرج در خانه شود. باید کودک بیش‌فعال را مشغول و سرگرم نگاه دارید و در عین حال، آنقدر به او کار محول نکنید که موجب خسته شدن او شود.

فرزندتان را در کلاس‌های ورزشی، هنری یا موسیقی ثبت نام کنید. کارهای ساده‌ای را در منزل به او محول کنید تا زمان کودک را پر کند. این کارها می‌تواند مواردی مانند کمک در آشپزی، انجام بازی فکری‌ای مانند شطرنج با خواهر یا برادر و یا نقاشی کشیدن باشد. برای پر کردن وقت کودک، بیش از حد بر تلویزیون یا بازی‌های رایانه‌ای تکیه نکنید. متاسفانه تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای ماهیت خشنی دارند و می‌توانند موجب بدتر شدن وضعیت کودک بیش‌فعال شما شوند.

نکته‌ی تربیتی شماره‌ی ۳ در برخورد با کودکِ بیش‌فعال: انتظارات و قوانین را واضح بیان کنید

باید قوانین ثابتی وجود داشته باشد که کودکان بیش‌فعال بتوانند آنها را درک کرده و اجرا کنند. قوانین رفتاری در خانواده را ساده و واضح بیان کنید. قوانین را بر روی کاغذی بنویسید و آن را در جایی، در مقابل دید کودک قرار دهید. کودکان بیش‌فعال، به سیستم‌های سازمان‌یافته‌ی پاداش و مجازات، خیلی خوب واکنش نشان می‌دهند. حتما باید به آنها توضیح دهید که در صورتِ اطاعت از قوانین یا اجرا نکردن آنها، چه اتفاقی می‌افتد. به سیستمی که ایجاد کرده‌اید پایبند باشید و هر زمان که لازم است، پاداش یا مجازاتِ رعایت یا عدم رعایتِ قوانین را اجرا کنید.

تقویت مثبت و تحسین را فراموش نکنید

در زمانِ ایجادِ این ساختارهای ثابت، توجه داشته باشید که کودکان بیش‌فعال، بیشتر مورد انتقاد قرار می‌گیرند. به رفتارهای خوب هم توجه کنید و آنها را تحسین کنید. تحسین برای کودکان بیش‌فعال بسیار مهم است، زیرا معمولا آنها به ندرت تحسین می‌شوند. این کودکان، به دفعات، به دلیلِ رفتارهای‌شان مورد انتقاد قرار می‌گیرند، ولی تقویت مثبت به ندرت در مورد آنها انجام می‌گیرد.

یک لبخند، نظری مثبت یا پاداش‌های دیگری از جانب شما، می‌تواند توجه، تمرکز و کنترل انگیزه‌های ناگهانی را در کودک بیش‌فعال افزایش دهد. بیش از همه، بر تحسینِ رفتارهای مناسب و انجام کارها تمرکز کنید و تا جای ممکن، برای رفتارهای نادرست یا درست انجام ندادنِ وظایف، واکنش منفیِ کمتری به او نشان دهید. به کودک بیش‌فعال، برای انجامِ کارهای کوچکی که انجامِ آنها را برای کودکانِ دیگر بدیهی می‌دانید، پاداش بدهید.

نکته‌ی تربیتی شماره‌ی ۴ در برخورد با کودکِ بیش‌فعال: تشویق به تحرک و خواب

خواب بهتر، به کودکان بیش‌فعال کمک می‌کندخواب ناکافی، موجب کاهش توجه و تمرکز در همه می‌شود، ولی تاثیر آن در مورد کودکان بیش‌فعال، بسیار بدتر است. این کودکان، باید دست‌کم به اندازه‌ی همسالان خود بخوابند، ولی معمولا به اندازه‌ی کافی نمی‌خوابند. مشکلات آنها در توجه و تمرکز، می‌تواند منجر به تحریک بیش از حد (overstimulation) و مشکل در به خواب رفتن شود. وقتِ خواب ثابت و زودهنگام، می‌تواند موثرترین روش برای مقابله با این مشکل باشد، ولی این مشکل را به طور کامل حل نمی‌کند.

با امتحان کردنِ یک یا چند مورد از روش‌های زیر، می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا خواب بهتری داشته باشد:

• زمانِ تماشای تلویزیون را کاهش دهید و میزان تحرک و ورزش کودک، در طول روز را افزایش دهید.
• کافئین را از رژیم غذاییِ کودک حذف کنید.
• یک ساعت یا بیشتر، قبل از وقتِ خواب، زمان اضافه‌ای را برای کاهش میزان فعالیت، اختصاص دهید. در این زمان، فعالیت‌های آرام‌تری مانند نقاشی، مطالعه یا بازی‌های آرام را برای کودک در نظر بگیرید.
• ۱۰ دقیقه را به در آغوش گرفتن و نوازش کردنِ فرزندتان اختصاص دهید. این کار، حس محبت و امنیت  را ایجاد کرده و موجبِ ایجاد آرامش در کودک، می‌شود.
• در اتاق کودک، از اسطوخودوس یا رایحه‌های دیگر استفاده کنید. این رایحه‌ها به آرام کردنِ کودک،  کمک می‌کنند.
• حین به خواب رفتن کودک، از نوارهای آرامش‌بخش (مانند صدای طبیعت و موسیقی‌های آرامش‌بخش)، به عنوان صدای پس‌زمینه استفاده کنید. همچنین معمولا برای کودکان بیش‌فعال، صدای سفید (white noise) [نوعی صدا که با ترکیبِ صداهایی با فرکانس‌های مختلف، ایجاد می‌شود] نیز آرامش‌بخش است. برای ایجاد صدای سفید، می‌توانید رادیو را بر روی موج‌های ایستا تنظیم کنید یا از صدای فن برقی در حالِ کار کردن، استفاده کنید.

فعالیت فیزیکی می‌تواند به کودکان بیش‌فعال کمک کندکودکان بیش‌فعال، اغلب انرژی زیادی دارند. انجام ورزش‌های سازماندهی شده و سایر فعالیت‌های فیزیکی، می‌تواند به آنها کمک کند تا انرژی‌شان را به شکلی سالم تخلیه کنند و توجه خود را بر حرکت‌ها و مهارت‌های خاصی متمرکز کنند.

فعالیت فیزیکی مزایای بسیار زیادی دارد. موجب افزایش تمرکز می‌شود، افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد، و موجب رشد مغز می‌شود. مهم ترین نکته درباره‌ی کودکان بیش‌فعال این است که ورزش کردن، موجب خواب بهتر می‌شود و خواب بهتر نیز نشانه‌های بیش‌فعالی را کاهش می‌دهد.

ورزشی را بیابید که فرزندتان از آن لذت می‌برد و با توانایی‌های او مطابقت دارد. برای نمونه، ورزش‌هایی مانند سافت‌بال (بیس‌بالی که در آن از توپ نرم استفاده می‌شود) که در آن کودک، باید مدت زیادی بدون حرکت باشد، برای کودکانِ دچار اختلال در توجه و تمرکز، مناسب نیست. ورزش‌های انفرادی یا تیمی، مانند بسکتبال و هاکی که تحرک زیادی دارند، گزینه‌ی بهتری هستند. برای کودکان بیش‌فعال، آموزش هنرهای رزمی، تکواندو و یوگا نیز مفید است، زیرا این ورزش‌ها، علاوه بر قدرتمندتر کردن بدن، کنترل ذهنی آنها را نیز افزایش می‌دهند.

مزایای «گردش در طبیعت» برای کودکان بیش‌فعال

تحقیقات نشان می‌دهد که گذراندن زمان در طبیعت برای کودکان بیش‌فعال بسیار مفید است. وقتی این کودکان در پارکی پر از چمن و درخت بازی می‌کنند، نشانه‌های بیش‌فعالی در آنها بیشتر کاهش می‌یابد و بازی کردن در طبیعت، برای آنها بسیار بهتر از بازی کردن در زمینِ بازی بتنی است. حتی در شهرها نیز بیشتر خانواده‌ها به پارک و سایر محیط‌های طبیعی، دسترسی دارند. در این «زمانِ سبز» به فرزندتان ملحق شوید تا خودتان هم در هوای تازه نفسی بکشید.

نکته‌ی تربیتی شماره‌ی ۵ در برخورد با کودکِ بیش‌فعال: به کودک کمک کنید تا تغذیه‌ی درستی داشته باشدرژیمِ غذایی، تاثیر مستقیمی بر بیش‌فعالی ندارد، ولی غذای کودک بر وضعیت ذهنیِ او تاثیر می‌گذارد و وضعیت ذهنی نیز بر رفتارِ کودک موثر است. کنترل و اصلاحِ نوع غذا، زمان غذا خوردن و میزان غذا، می‌تواند به کاهشِ نشانه‌های بیش‌فعالی کمک کند.

غذای تازه، منظم بودنِ زمانِ غذا خوردن و دوری کردن از غذاهای هله‌هوله (مانند فست‌فودها)، برای همه‌ی کودکان مفید است. ولی این اصول در مورد کودکان بیش‌فعال، بیشتر صادق است، زیرا تکانشگری و حواس‌پرتی این کودکان می‌تواند منجر به نخوردن غذا، بی‌نظمی در زمان غذا خوردن و پرخوری شود.

مصرفِ وعده‌های غذایی کوچک، در بیشتر موارد به کاهش بیش‌فعالی کودک کمک می‌کند

معمولا کودکانِ بیش‌فعال، به طور منظم غذا نمی‌خورند. بدون دخالتِ والدین، ممکن است که این کودکان ساعت‌ها چیزی نخورند و پس از آن، به خوردن هر چیزی که در اطراف خود پیدا می‌کنند، روی بیاورند. این الگوی غذایی، می‌تواند تاثیرِ ویرانگری بر سلامتِ جسمی و روحی کودک داشته باشد.

با برنامه‌ریزیِ وعده‌هایِ غذاییِ منظم یا تنقلات برای فرزندتان، که فاصله‌ی میانِ آنها نباید بیشتر از ۳ ساعت باشد، از عاداتِ غذاییِ ناسالم جلوگیری کنید. کودکان بیش‌فعال، از نظر جسمی، به دریافت منظم مواد غذاییِ سالم نیاز دارند. از نظر روحی نیز، زمان‌های وعده‌هایِ غذایی، وقت مناسی برای استراحت و همینطور ریتم و روالی برنامه‌ریزی شده در روز هستند.

• در منزل، از غذاهای هله‌هوله و فاقد ارزش غذایی استفاده نکنید.
• وقتی می‌خواهید بیرون از منزل غذا بخورید، غذاهای چرب و شیرین را از برنامه‌ی خود خارج کنید.
• برنامه‌های تلویزیونیِ پر از تبلیغاتِ مواد غذاییِ هله‌هوله را تماشا نکنید.
• به طور روزانه، به فرزندتان مکمل غذاییِ ویتامین و مواد معدنی بدهید.

نکته‌ی تربیتی شماره‌ی ۶ در برخورد با کودکِ بیش‌فعال: دوست‌یابی را به کودک آموزش بدهیدیشتر کودکان بیش‌فعال، در تعاملاتِ ساده‌ی اجتماعی مشکل دارند. آنها ممکن است که آنها نشانه‌های اجتماعی را درست درک نکنند، بیش از حد صحبت کنند، به طور مکرر حرفِ دیگران را قطع کنند یا به افرادی پرخاشگر یا «بسیار احساساتی» تبدیل شوند. عدم بلوغ عاطفیِ نسبی در این کودکان، می‌تواند موجب شود تا در میان همسالان خود پذیرفته نشوند و مورد آزار و اذیت قرار بگیرند.

البته بسیاری از کودکان بیش‌فعال، بسیار باهوش و خلاق هستند و در نهایت خود آنها متوجه می‌شوند که چگونه با دیگران کنار بیایند و افرادی را که برای دوستی مناسب نیستند، شناسایی می‌کنند. علاوه بر آن، ممکن است ویژگی‌های شخصیتی‌ای که موجبِ عصبانی شدن والدین و معلمان می‌شود، برای همسالانِ آنها خنده‌دار و جذاب باشد.

کمک به بهبودِ مهارت‌های اجتماعی در کودک بیش‌فعالآموختنِ مهارت‌ها و قواعد اجتماعی، برای کودکان بیش‌فعال دشوار است. شما می‌توانید به فرزند بیش‌فعال خود کمک کنید تا شنونده‌ی بهتری باشد، معنیِ حالت چهره و حرکاتِ بدنِ دیگران را متوجه شود و در گروه‌ها تعامل بهتری با دیگران داشته باشد.

• با فرزندتان با ملایمت و در عین حال صادقانه، در مورد چالش‌ها و اینکه چگونه باید خود را تغییر دهد، صحبت کنید.
• حالت‌هایِ مختلف موقعیت‌های اجتماعی را با کودک خود بازی کنید. نقش‌ها را با یکدیگر عوض کنید و سعی کنید که این بازی برای او سرگرم‌کننده باشد.
• در انتخاب همبازی برای کودک‌تان دقت کنید و کسانی را انتخاب کنید که با او هم‌زبان هستند و از مهارت‌هایِ فیزیکی برخوردارند.
• در ابتدا، هر بار فقط یک یا دو کودک را انتخاب کنید و وقتی با یکدیگر بازی می‌کنند آنها را از نزدیک تماشا کنید.
• به هیچ وجه زدن، هل دادن و فریاد کشیدن در خانه یا حیاط را تحمل نکنید.
• برای بازی کودک، زمان و فضای کافی فراهم کنید و به رفتارهای خوب او در حینِ بازی، پاداش دهید.

  کودکانِ بیش‌فعال: استفاده از پاداش و مجازات
  پاداش	مجازات
  با دادن امتیاز، تحسین یا امکان انجام برخی فعالیت‌ها، به کودک بیش‌فعال پاداش دهید، نه با خوراکی یا اسباب‌بازی.	مجازات‌ها باید از قبل اعلام شده باشند و بلافاصله پس از انجام رفتار اشتباه، اجرا شوند.
  به طور مداوم، پاداش‌ها را تغییر بدهید. اگر پاداش‌ها همیشه یک چیز باشد، کودکان بیش‌فعال دلزده می‌شوند.	به طور آزمایشی، حذف زمان‌های استراحت و امتیازات را به عنوان مجازات در نظر بگیرید.
  جدولی بکشید و در آن به رفتارهای خوب کودک، امتیاز یا ستاره‌ بدهید تا موفقیت‌های فرزندتان به صورت تصویری برای او یادآوری شود.	از قرار گرفتن کودک در موقعیت‌ها و محیط‌هایی که موجب سر زدنِ رفتارهای اشتباه از او می‌شود، جلوگیری کنید.
  پاداش فوری، بهتر از وعده‌ی پاداش در آینده نتیجه می‌دهد، ولی پاداش‌های کوچکی که منتهی به یک پاداش بزرگ می‌شوند نیز موثر هستند.	وقتی رفتار اشتباهی از فرزندتان سر می‌زند، از خود بپرسید او چه کاری را می‌توانست به جای آن رفتار اشتباه انجام دهد و سپس از او بخواهید تا آن کار را انجام دهد.
  همیشه به پاداش‌هایی که تعیین کرده‌اید، پایبند باشید.	همیشه به مجازات‌هایی که تعیین کرده‌اید، پایبند باشید.